Vorige maand was ik bezig met het dossier van de familie Spetter, dat uit brieven en briefkaarten bestaat. Bij elke toegevoegd document kreeg het verhaal meer vorm. Toen ik klaar was met de laatste brief, kon ik niet anders doen dan het verhaal van de familie delen.
Het is midden oktober 1942. Barend Spetter (1883) wordt door de politie in Rotterdam opgepakt en via Loods 24, een verzamelpunt voor Joden, doorgestuurd naar kamp Westerbork. In een haastig geschreven brief smeekt hij zijn vrouw Henriette en zijn ongehuwde zoon Leendert (Leo) hem niet in de steek te laten en zich bij hem te voegen. Ze melden zich vrijwillig aan.
Vanuit kamp Westerbork schrijven ze aan Sjaak (Jacob), de zoon van Barend en Henriette en broer van Leo. Hij had als gemengd-gehuwde een vrijstelling van deportatie naar kamp Westerbork weten te bemachtigen en woont samen met zijn vrouw en dochter in Voorburg.
Leo is de penvoerder. In één van zijn brieven schrijft hij dat hij en zijn ouders in barak 70 liggen en voorlopig niet op transport hoeven te gaan. Ze verblijven in deze barak tussen mannen en vrouwen van 80 tot 96 jaar. Het stinkt er de hele dag vreselijk, het is een stoffige boel en de ramen mogen nauwelijks open, omdat het anders te veel tocht. Er zijn in de barak geen tafels, omdat er geen ruimte is door de vele bedden die er staan. Het eten moeten ze op het bed klaarmaken en de voorraad uit de pakketjes in tassen bewaren.
Het is volgens Leo in de barak en het kamp bijna niet uit te houden. Het enige dat hen nog op deze plek vasthoudt is het feit dat het kamp zich op Nederlands grondgebied bevindt en dat ze pakketjes kunnen ontvangen. Er is geen mogelijkheid tot wassen, want het badhuis blijft vaak gesloten. Daarnaast is er geen bestrating, waardoor de gevangenen door de bagger moeten lopen. Leo is al verkouden vanaf het moment dat hij zich in het kamp bevindt. Hij eindigt zijn brief met de woorden: 'Dit is nog maar een korte beschrijving’.
Elke maandag en vrijdag vertrekt een trein vanuit kamp Westerbork. De dreiging om op transport te gaan hangt continue boven hun hoofd. Ernest Frank, lid van de Joodse Ordedienst in het kamp, heeft het drietal al een aantal keer voor deportatie kunnen behoeden, maar dit lijkt slechts uitstel van het onvermijdelijke.
Op 5 november 1942 zit Leo zit bij een boer aan het fornuis. Hij is met zeven anderen - onder bewaking van een marechaussee - onderweg naar de Joodse begraafplaats van Assen. Een oudtante is in kamp Westerbork overleden en zal in Assen begraven worden. Leo vertegenwoordigt zijn vader, die de afstand niet lopend kan overbruggen. Hij maakt van de gelegenheid gebruik om een briefkaart aan zijn broer te schrijven met het verzoek tot het sturen van pakketten. ‘Stuur in elk geval alles zo snel mogelijk, aangetekend per expresse. […] Er gaat twee keer in de week een transport met ca. 1000 man en er komen geen nieuwe mensen het kamp binnen, dus je begrijpt, dat wij nu ook gauw aan de beurt zijn.’
Vier dagen later schrijft Sjaak vanuit Voorburg: ‘Hoe gaat het met jullie? Hebben jullie de drie pakjes nog ontvangen? De brief komt een paar dagen later retour. Op de enveloppe staat: “retour afzender Voorburg, vertrokken” .
Rond dezelfde tijd valt een bericht van de administratie van het kamp op de voordeurmat in Voorburg: “Wij delen u namens Ernest Frank mede dat ouders en broer op 6 november jl. zijn verder gereisd”. Een paar dagen later volgt een briefkaart van Ernest Frank waarin hij dit bericht bevestigt. Hij schrijft dat hij er drie keer in geslaagd was het drietal buiten de trein te houden, maar dat het deze keer niet was gelukt.
Hij hoopt dat de omstandigheden voor hen daar beter zijn dan in kamp Westerbork en dat ze spoedig weer terugkeren. Hij weet niet dat op dat moment alleen Leo nog in leven is. Barend en zijn vrouw Henriette waren bij aankomst in Auschwitz-Birkenau op 9 november 1942, toen Sjaak zijn laatste brief naar kamp Westerbork schreef, meteen vermoord.
De brieven van de familie Spetter en nog veel meer zijn in onze digitale collectie in te zien:
- Lees hier de brief die Barend Spetter scheef aan zoon en vrouw
- Lees hier de laatste brief van Leo aan broer
- Lees hier de brief van Sjaak aan Leo en zijn ouders op 9 november
- Bekijk hier de briefkaart van het emigratiebureau over deportatie van Leo en ouders
- Bekijk hier de briefkaart van Ernest Frank over deportatie van Leo en ouders
Door: Guido Abuys - Conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork
